BIST’te açığa satış ve EBDKS’de kritik düzenleme

Bu düzenlemeler, yatırımcıların piyasa oynaklığı karşısında daha bilinçli ve güvenli işlem yapabilmesini sağlamayı hedefliyor.

Yeni kurallar, 1 Eylül 2025 tarihi itibarıyla yürürlüğe girecek ve Borsa İstanbul’daki işlem dinamiklerini önemli ölçüde etkileyecek.

Pay Bazında Devre Kesici Sistemi Nedir?

Pay bazında devre kesici sistemi, hisse senedi piyasasında ani fiyat hareketlerini kontrol altına almak amacıyla uygulanır.

Bu sistem sayesinde, bir hisse senedinin fiyatında belirli bir sürede aşırı dalgalanma yaşandığında işlemler otomatik olarak durdurulur veya kısıtlanır.

Amaç, hem yatırımcıları ani ve ani fiyat değişimlerinin yaratabileceği zararlar karşısında korumak hem de piyasada ani panik satışlarının önüne geçmektir.

Borsa İstanbul’un yeni düzenlemesi ile pay bazında devre kesici sisteminde bazı limitler güncellendi ve uygulama süresince devre kesicinin tetiklenme koşulları daha net bir şekilde belirlendi.

Bu sayede yatırımcılar, hangi seviyede ve hangi durumlarda devre kesiciye takılacaklarını önceden görebilecek ve stratejilerini buna göre şekillendirebilecekler.

Endekse Bağlı Devre Kesici Sistemi (EBDKS)

Endekse bağlı devre kesici sistemi, Borsa İstanbul’un genel endekslerinde yaşanan aşırı oynaklığı kontrol altına almak için uygulanan bir diğer mekanizmadır.

Bu sistem, belirli bir endeks seviyesinde ani ve büyük düşüş veya yükselişler meydana geldiğinde devreye girer.

EBDKS sayesinde, piyasa genelindeki ani fiyat değişikliklerinin etkisi dengelenir ve yatırımcıların paniğe kapılarak ani satışlar yapması önlenir.

Yeni düzenlemelerle birlikte EBDKS’nin tetiklenme eşikleri güncellendi. Bu güncellemeler, hem yükseliş hem de düşüş senaryolarında devreye girme mekanizmasını daha dinamik hâle getirdi. Böylece piyasadaki ani hareketlere karşı daha esnek ve güvenli bir önlem mekanizması sağlanmış oldu.

Açığa Satış İşlemlerinde Yukarı Adım Kuralı

Açığa satış işlemleri, yatırımcının sahip olmadığı hisse senedini ödünç alarak satması ve daha sonra geri alması esasına dayanır.

Bu işlem, piyasanın fiyat keşif mekanizmini desteklerken, aşırı spekülatif hareketlerin de önüne geçilmesine yardımcı olur.

Ancak açığa satış işlemleri, özellikle yüksek volatilite dönemlerinde riskleri artırabilir. İşte bu noktada “yukarı adım kuralı” devreye girer.

Yukarı adım kuralı, açığa satış işlemlerinde hisse fiyatının sürekli düşmesini engellemek için uygulanan bir mekanizmadır.

Bu kural kapsamında, açığa satış emirleri, bir önceki işlem fiyatının altında gerçekleşemez; yani satışlar belirli bir seviyenin altına düşemez.

Borsa İstanbul’un yeni düzenlemesi ile bu kurala ilişkin uygulama detayları güncellendi. Bu güncellemeler, açığa satış işlemlerinin piyasa dengelerini bozmasını önlerken, yatırımcıların risklerini daha etkin yönetmesini sağlayacak şekilde tasarlandı.

Düzenlemelerin Amaçları ve Beklenen Etkileri

Borsa İstanbul’un bu yeni düzenlemelerinin temel amacı, piyasalarda şeffaflığı artırmak, ani fiyat dalgalanmalarının önüne geçmek ve yatırımcı güvenini güçlendirmektir.

Finansal piyasalarda oynaklık, hem bireysel hem de kurumsal yatırımcılar için ciddi riskler oluşturabilir. Bu nedenle devre kesici sistemleri ve açığa satış kuralları, piyasa istikrarını korumak adına kritik öneme sahiptir.

Yeni düzenlemelerin yatırımcılar açısından birkaç önemli etkisi olacak: Daha Kontrollü İşlem Ortamı: Ani fiyat değişimlerinde devre kesicilerin tetiklenmesi sayesinde, yatırımcılar daha öngörülebilir bir piyasada işlem yapabilecek.

Risk Yönetimi: Açığa satış işlemlerinde yukarı adım kuralı, aşırı spekülatif satışların önüne geçerek yatırımcıların portföylerini daha güvenli şekilde yönetmesini sağlayacak.

Piyasa İstikrarı: EBDKS’nin güncellenmiş tetikleme eşikleri sayesinde, endekslerde yaşanabilecek büyük dalgalanmalar daha kontrollü bir şekilde yönetilecek.

Yatırımcılar İçin Stratejik Önemi

Bu yeni uygulamalar, yatırımcıların piyasa hareketlerini analiz ederken dikkate alması gereken önemli faktörleri ortaya koyuyor.

Örneğin, pay bazında devre kesici sisteminin tetiklenme eşikleri ve süresi, kısa vadeli işlem yapan yatırımcılar için kritik bir referans noktası oluşturacak.

Aynı şekilde, açığa satış işlemlerinde yukarı adım kuralının detayları, yatırımcıların riskli pozisyonlarını planlarken göz önünde bulundurması gereken bir diğer önemli kriter olacak.

Kurumsal yatırımcılar açısından da bu düzenlemeler, portföy yönetimi stratejilerinin yeniden şekillendirilmesine yol açabilir.

Endekse bağlı devre kesici sistemi ile endeksin genel hareketlerinin kontrol altına alınması, yatırımcıların portföy risklerini daha sağlıklı yönetmesine olanak tanıyacak.

Uygulamanın Başlangıç Tarihi ve İzlenmesi

Borsa İstanbul’un yeni düzenlemeleri, 1 Eylül 2025 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek. Yatırımcılar ve aracı kurumlar, bu tarihten itibaren yeni kurallara göre işlem yapacak.

Bu nedenle, hem bireysel hem de kurumsal yatırımcıların söz konusu değişiklikleri yakından takip etmeleri ve işlem stratejilerini güncellemeleri büyük önem taşıyor.

Borsa İstanbul ayrıca, uygulamanın ilk dönemlerinde piyasa hareketlerini izleyerek gerekli bilgilendirmeleri yapacak ve yatırımcıların yeni sisteme adaptasyonunu destekleyecek. Bu sayede piyasa düzeninin korunması ve yatırımcı güveninin sağlanması hedefleniyor.

Borsa İstanbul’un pay bazında devre kesici sistemi, endekse bağlı devre kesici sistemi ve açığa satış işlemlerine ilişkin yaptığı düzenlemeler, piyasa işleyişini daha güvenli ve kontrollü hâle getirmeyi amaçlıyor.

Yeni kurallar, yatırımcıların ani fiyat dalgalanmalarına karşı korunmasını sağlarken, piyasa istikrarını da güçlendirecek.

1 Eylül 2025 itibarıyla yürürlüğe girecek bu düzenlemeler, Borsa İstanbul’da işlem yapan tüm yatırımcılar için önemli bir dönüm noktası olacak.

Yatırımcılar, bu değişiklikleri göz önünde bulundurarak stratejilerini güncelleyebilir ve piyasalarda daha bilinçli kararlar alabilir.

Borsa İstanbul’da açığa satış işlemlerinde uygulanan kurallar ve sistemler, piyasadaki dalgalanmaların daha etkin yönetilebilmesi amacıyla yeni bir düzenlemeye tabi tutuldu.

Özellikle seans boyunca açığa satışa konu olabilen işlem sıralarında uygulanan “yukarı adım kuralı” ve “Endeks Bazlı Devre Kesici Sistem” (EBDKS) üzerinde önemli değişiklikler hayata geçirildi.

Bu düzenlemeler, yatırımcıların piyasadaki oynaklıklara daha hızlı ve etkin şekilde tepki vermelerini sağlamak, riskleri minimize etmek ve piyasa istikrarını artırmak amacıyla yapıldı.

Yukarı Adım Kuralı’nda Eşik Seviyesi Düzenlemesi

Önceki uygulamada açığa satış sırasında yukarı adım kuralının devreye girebilmesi için BIST 100 Endeksi’nde belirli bir düşüş sınırının aşılması gerekiyordu.

Bu sınır, daha önce yüzde 3 olarak belirlenmişti. Ancak yapılan son düzenleme ile bu eşik yüzde 2’ye düşürüldü.

Böylece, endekste daha küçük bir düşüşün dahi yukarı adım kuralını tetikleyebilmesi mümkün hale geldi.

Bu değişiklik, özellikle piyasada ani dalgalanmaların ve kısa süreli fiyat şoklarının daha etkin kontrol edilebilmesini hedefliyor.

Yukarı adım kuralı, temelde açığa satış yapılan payın fiyatında ani ve aşırı düşüşlerin önüne geçmek için uygulanan bir mekanizma olarak biliniyor.

Bu mekanizma, piyasa düzenleyicileri açısından hem yatırımcıları koruyor hem de sistemsel riskleri azaltıyor.

Yeni düzenleme ile eşik seviyesinin düşürülmesi, daha proaktif bir risk yönetimi yaklaşımının benimsendiğini ortaya koyuyor.

EBDKS Artık Tek Aşamalı Çalışacak

EBDKS, yani Endeks Bazlı Devre Kesici Sistemi, BIST 100 Endeksi’nin belirli oranlarda düşmesi durumunda piyasadaki işlemleri geçici olarak durduran bir sistem olarak biliniyor.

Önceki uygulamada EBDKS, iki aşamalı olarak devreye giriyordu. Buna göre endeks önceki günün kapanışına göre gün içinde yüzde 5 düşerse birinci aşama devreye giriyor, yüzde 7 veya daha fazla düşüş gerçekleşirse ikinci aşama uygulanıyordu.

Yeni düzenleme ile birlikte EBDKS artık tek aşamalı bir sistem haline getirildi. Buna göre, endeksin yüzde 6 veya daha fazla değer kaybetmesi durumunda EBDKS devreye girecek.

Bu değişiklik, sistemin daha sade, öngörülebilir ve yatırımcıların kararlarını daha hızlı verebileceği bir yapıya kavuşmasını sağlıyor. Ayrıca, iki aşamalı sistemin getirdiği karmaşıklığın ve gecikmenin önüne geçilmiş oldu.

İşlem Durdurma Sürelerinde Kısaltmaya Gidildi

EBDKS kapsamında işlem durdurma süreleri de yeniden düzenlendi. Önceden Pay Piyasası’nda belirli özellik kodlarına sahip işlem sıralarında 20 dakika boyunca emir girişlerine ara verilmekteydi. Yeni düzenleme ile bu süre 10 dakikaya indirildi.

Benzer şekilde, ".V", ".C", ".F", ".R", ".BE", ".AOF" gibi özellik kodlu işlem sıraları ile Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda işlem gören pay ve endeks sözleşmelerinde uygulanmakta olan 30 dakikalık durdurma süresi de 20 dakikaya düşürüldü.

Bu değişiklikler, piyasadaki duraklamaların süresini kısaltarak yatırımcıların daha hızlı işlem yapabilmelerini ve piyasa likiditesinin korunmasını sağlıyor.

Kapanış Öncesi Devre Kesici Uygulamasında Yenilik

EBDKS’nin kapanış öncesi devreye girmesi durumunda uygulanacak süreler de değiştirildi. Önceki uygulamada, Pay Piyasası’nda EBDKS’nin sürekli işlem seansının sona ermesinden önceki 60 dakika içinde devreye girmesi halinde işlemler durduruluyor ve kapanış seansı ile yeniden başlatılıyordu.

Yeni düzenlemeyle bu süre 60 dakikadan 30 dakikaya çekildi. Böylece, saat 17.30’dan itibaren uygulanacak olan devre kesici, piyasada daha kısa ve etkin bir duraklama sağlayacak.

Vadeli Piyasalarda Yeni Seans Düzenlemeleri

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda da EBDKS’nin 17.30’dan sonra devreye girmesi durumunda uygulamalar değişti.

Artık pay ve pay endekslerine dayalı sözleşmeler, IOP_SUREKLI_MZYD seansı ile saat 18.08’de yeniden başlatılacak.

Bu uygulama, vadeli piyasalarda fiyat oluşumlarının kesintisiz devam etmesini sağlayacak ve kapanışa yakın yaşanabilecek ani fiyat dalgalanmalarının yönetilmesini kolaylaştıracak.

Emir Toplama Süresi Artık 10 Dakika

Pay Piyasası’nda pay bazında devre kesici uygulaması sonrası emir toplama süresi de standart hale getirildi.

Sürekli işlem yöntemi ile işlem gören tüm paylar için emir toplama süresi 10 dakika olarak belirlendi. Bu uygulama, yatırımcıların pozisyonlarını yeniden değerlendirmelerine ve piyasa açıldığında daha dengeli işlemler yapmalarına imkan tanıyor.

Yeni Prosedürler Borsa İstanbul’un İnternet Sitesinde Yayınlanacak

Yapılan tüm değişiklikler ve güncellenen uygulama detayları, Pay Piyasası Prosedürü ve Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası Prosedürü’nde yer alacak.

Yatırımcılar ve piyasa aktörleri, Borsa İstanbul’un kurumsal internet sitesi üzerinden bu prosedürlere ulaşabilecek. Böylece, piyasa katılımcıları yeni düzenlemeleri takip ederek işlemlerini buna göre planlayabilecek.

Borsa İstanbul’un açığa satış ve devre kesici sistemler üzerinde yaptığı bu düzenlemeler, piyasadaki oynaklıkları daha etkin şekilde yönetmeyi ve yatırımcı güvenliğini artırmayı hedefliyor.

Yukarı adım kuralının eşik seviyesinin düşürülmesi, EBDKS’nin tek aşamalı hale getirilmesi ve işlem durdurma sürelerinin kısaltılması, piyasa işleyişinde daha hızlı ve şeffaf bir yapı oluşturuyor.

Bu adımlar aynı zamanda, yatırımcıların ani fiyat hareketleri karşısında daha hazırlıklı olmasını ve piyasa istikrarının korunmasını sağlıyor.

Vadeli işlemler ve pay bazlı işlemler için yapılan seans düzenlemeleri ve emir toplama sürelerinin standart hale getirilmesi, piyasa katılımcıları açısından operasyonel kolaylıklar sağlıyor.

Borsa İstanbul’un bu yeni uygulamaları, hem risk yönetimi hem de yatırımcı koruması açısından önemli bir reform niteliğinde.

Piyasa katılımcıları, yeni prosedürleri takip ederek işlemlerini daha bilinçli ve kontrollü şekilde gerçekleştirebilecek.