Makas açılıyor: Türkiye'de gelirde uçurum!

2024 sonunda 15,3 bin dolar olan kişi başı milli gelir, bu yıl haziran sonunda 16,7 bin dolara ulaştı, Türkiye yüksek gelir liginde. Yüksek enflasyon düşük kurun da etkisiyle kişi başı gelir son üç yılda 6 bin dolar artarken, en alt ve en üst gelir dilimleri arasında tam 12,3 katlık fark bulunuyor.

Dünya gazetesinden Naki Bakır, "Üstü Almanya altı Afrika" adlı yazısına göre, Türkiye’de son yıllarda yüksek düzeyde seyre­den enflasyona karşılık, düşük kurun da etkisiyle kişi başına milli gelir kâğıt üzerin­de dolar cinsinden katlanarak rekor düzeye ulaşırken, nüfu­sun en varlıklı ve en düşük ge­lirli yüzde10’luk dilimleri ara­sında 51,2 bin dolarlık (12,3 kat) fark olduğu belirlendi.

En üst gelir dilimindeki 8,8 milyonluk nüfus Almanya, Bel­çika, Avusturya gibi gelişmiş Avrupa ülkelerinin ortalama refah düzeyini yaşarken, en alt gelirdeki aynı sayıdaki nüfusun refah düzeyi yaklaşık olarak Do­ğu Afrika ülkesi Cibuti ile Kuzey Afrika ülkeleri Fas ve Tunus’a denk bulunuyor. En üst gelir grubunda 55 bin doları aşan kişi başı gelir, en alt dilimde ise 4 bin dolarlar dolayında kalıyor. Top­lumun en yüksek gelir dilimin­de yer alan, ekonomik olarak en zengin ve ayrıcalıklı kesiminde kişi başına gelir, 27 AB ülkesinin 20’sinin ortalama kişi başı milli gelirlerinden daha yüksek.

TÜRKİYE 'YÜKSEK GELİRLİ ÜLKELER' LİGİNDE

Türkiye İstatistik Kuru­mu’nun (TÜİK) revize ederek yeniden yayımladığı verilere göre üretim yöntemiyle cari fi­yatlarla gayri safi yurt içi hası­la (GSYH), 2024 yılında yüzde 64,6 artarak 44 trilyon 587,2 milyar TL’ye çıktı. 2024 yılı or­talamasında 32,83 TL olan or­talama dolar kuru ile de GSYH, 1 trilyon 358,3 milyar dolar ol­du. Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi (ADNKS) ile belirle­nen nüfus sayısına geçici ko­ruma kapsamındaki Suriyeli­ler de eklenerek 88 milyon 629 bin kişi olarak belirlenen 2024 sonu nüfus sayısı baz alınarak yapılan hesaplamaya göre kişi başına GSYH 503 bin 76 TL’ye ve ABD doları cinsinden de 15 bin 325 dolara ulaştı.

Buna göre de Türkiye yüksek enflasyon-düşük kurun da des­teğiyle son üç yılda 6 bin dolar dolayında büyüyen kişi başına milli geliri ile, Dünya Bankası sınıflandırmasında “yüksek gelirli ülkeler” liginde yerini aldı.

KİŞİ BAŞINA MİLLİ GELİR 16 BİNİ AŞTI

Geçen hafta açıklanan 2026- 2028 dönemi Orta Vadeli Programında (OVP) 2025’ün tümünde GSYH’nin 1 trilyon 569 milyar dolar, kişi başına dü­şen milli gelirin de 17 bin 748 do­lar olarak gerçekleşeceği tah­min edildi. OVP’de yıl ortası nüfus tahmini 85 milyon 825 bin olarak yer almakta birlikte, TL ve dolar cinsinden yapılan GSYH ve kişi başı milli gelir pro­jeksiyonları, koruma kapsamın­daki yabancı sığınmacılarla bir­likte 2025 için 88 milyon 404 bin kişilik bir yıl ortası nüfusun baz alındığını gösteriyor.

Bu arada 2024 revizyonu ile birlikte açıklanan 2025 yı­lı 2’nci çeyrek GSYH verilerin­de, son dört çeyreğin toplamın­da (haziran sonu itibarıyla yıl­lık) milli gelir ise 1 trilyon 473,7 milyar dolar oldu. Bir takvim yı­lında ülkede yaratılan toplam katma değerin parasal karşılı­ğını ifade eden GSYH’nin nü­fusa bölünmesi ile hesaplanan kişi başına milli gelir OVP’de­ki yıl ortası nüfus tahmini baz alındığında son bir yıl itibarıyla 16 bin 670 dolar düzeyinde oluştu.

Ancak ekonominin kendi bü­yüme performansı yanında, enf­lasyon- kur marjı kaynaklı “fik­tif” bir zenginleşme algısı yara­tan TL’deki değerlenme ve bir ölçüde de nüfus artışının durma noktasına gelmesi bu artışta önemli faktörleri oluşturdu.

AB ÜLKELERİNDEN DÜŞÜK

Türkiye ortalamasında kişi başına milli gelir AB’ye üye ülkelerin hala tümünden düşük. 27 ülke içinde en düşük kişi başı milli gelire sahip olan Bulgaristan bile 17 bin 588 dolarla Türkiye’nin üzerinde yar alıyor. Ancak IMF verileri ile karşılaştırma, Türkiye nüfusunun 8,8 milyonluk en üst gelir diliminde yer alanların kişi başına ortalama gelir düzeyinin 27 AB ülkesinden Lüksemburg, İrlanda, Danimarka, Hollanda, Avusturya ve Belçika dışında kalan 20’sinin ortalama kişi başı gelirinden yüksek olduğunu gösteriyor. Ekonomik olarak en zengin ve ayrıcalıklı grubu ifade eden söz konusu “crème de la crème” kesimde kişi başına gelir, dünyanın üçüncü büyük ekonomisi olan Almanya’nın ortalama 54 bin 990 dolarlık kişi başına gelirinden daha yüksek. Türkiye’nin en yüksek gelirli kesiminin, kişi başına milli geliri 56 bin 271 dolar olan Belçika ve 56 bin 914 dolarlık Avusturya ile de yaklaşık aynı refah düzeyine sahip olduğu da dikkati çekiyor.

GELİR UÇURUMU

En üst gelir düzeyindeki 8,8 milyonluk nüfus ise haziran sonu itibarıyla yıllık GSYH baz alındığında 489,1 milyar dolarla bunun yüzde 33,2’sine sahip durumda. Bu dilimde kişi başına milli gelir bir alt dilimdekini ikiye katlayarak 55 bin 330 dolara fırlıyor. Buna göre en alt ve en üst gelir düzeyindeki nüfus dilimleri arasında kişi başına gelir farkı tam 51 bin 170 dolar; bu da 12,3 katlık bir orana tekabül ediyor. Bu fark, toplumdaki gelir uçurumunun oldukça derin olduğunu gösteriyor. Tüm dünyada nüfus dilimleri arasındaki gelir farklılıkları bulunuyor, ancak Türkiye’de en alt-en üst farkı derin bir uçurumu ortaya koyuyor. OECD ülkelerinde en üst ve en alt yüzde10’luk gelir grupları arasındaki fark, ülkeye göre değişiyor; örneğin, Danimarka, Norveç gibi İskandinav ülkelerinde 5-6 kata yakınken, ABD gibi “ultra” zenginlerin olduğu ülkelerde 10 kata kadar ulaşabiliyor. Bu gösterge OECD ortalamasında ise sosyal transferler ve vergi politikalarının da etkisiyle genellikle 8-9 kat dolayında seyrediyor.

ORANTISIZ TABLO

Ülke ortalamasında kişi başına milli gelir 16 bin doları aşarken, gelire göre sıralı yüzde 10’luk dilimler bazında bakıldığında ise çarpıcı bir tablo ortaya çıkıyor. Nüfus dilimleri bazında kişi başına gelir alt alta sıralandığında, adeta dünya ülkeleri arasındaki ekonomik gelişmişlik sıralamasındaki orantısız tabloya benzer bir görüntü ortaya çıkıyor. Başka deyişle, gelire göre her bir nüfus dilimi başka ülke ortalamaları ile eşleştirilirse Türkiye adeta farklı gelişmişlik düzeylerinde ülke halklarını kendi bünyesinde barındıran bir ülke görüntüsü veriyor.

Yeni OVP’de 88,4 milyon olarak esas alınan nüfus baz alındığında her yüzde 10’luk dilimi 8 milyon 840 bin 400 kişiye denk geliyor. En alt gelir grubundaki bu sayıdaki nüfusun milli gelirden aldığı pay ise TÜİK’e göre 2024 itibarıyla sadece yüzde 2,5. Oranın değişmediği varsayılırsa haziran sonu itibarıyla hesaplanan milli gelirden bu kesimin payına düşen gelir 36,8 milyar dolar ediyor. Dolayısıyla bu kesimde kişi başı milli gelir de 4.159 dolarda kalıyor. IMF ülke verileri ile karşılaştırıldığında söz konusu en düşük gelirli kesim, kişi başına geliri ülke ortalamasında 4.082 olan Cibuti’nin çok az üstünde, 4.157 dolarlık Fas ile neredeyse aynı, 4.301 dolarlık Tunus’tan ise daha da düşük gelire sahip durumda.

35,4 MİLYONUN GELİRİ 10 BİN DOLARIN ALTINDA

Milli gelirden en alt ikinci yüzde 10’luk dilim yüzde 3,8, üçüncü dilim yüzde 4,7, dördüncü dilim yüzde 5,6 pay alıyor. Bu oranlara göre kişi başı milli gelir ikinci dilimde 6 bin 263 dolar, üçüncü dilimde 7 bin 872 dolar, dördüncü dilimde 9 bin 399 dolar. Bu da ülke nüfusunun yüzde 40’ını oluşturan 35,4 milyonluk nüfusta kişi başına ortalama gelirin 10 bin doların altında olduğunu gösteriyor. Yüzde 10’luk nüfus dilimlerinin milli gelirden aldıkları paylar ve haziran sonu itibarıyla dört çeyrek toplamı (yıllık) GSYH baz alınarak yapılan hesaplama kişi başına milli gelirin alttan 5’inci nüfus diliminde 11 bin 136 dolar, 6’ncı dilimde 13 bin 128 dolar, 7’nci dilimde 15 bin 601 dolar, 8’inci dilimde 18 bin 982 dolar, 9’uncu dilimde 24 bin 830 dolar olduğunu gösteriyor. Böylece en düşükten yükseğe ilk dokuz dilim toplamında 79,6 milyon kişi olan nüfusun ortalamasında kişi başına gelir 12 bin 374 dolara denk geliyor.