Devletin dakikada ödediği faiz şoke etti!

Dünya Gazetesi'nden Naki Bakır'ın yazısına göre yerel yönetimler ve sosyal güvenlik kurumları dışında­ki devlet birimlerini kapsayan merkezi yönetimin iç ve dış borç faiz ödemeleri ocak-ma­yıs döneminde yüzde 75,9’la diğer bütçe harcamalarında­kinin yaklaşık iki katı bir artış kaydederek 835 milyar 765,1 milyon liraya ulaştı.

Geçen yı­lın aynı dönemine göre 360,6 milyar lira daha fazla faiz öde­mesi gerçekleşti.

Günde ortalama 5,5 milyar TL

Hazine ve Maliye Bakanlı­ğı’nın açıkladığı verilere göre merkezi yönetim bütçesinde bu yıl ocak ayında 163 milyar, şubatta 139,7 milyar, mart­ta 160,7 milyar, nisanda 260,3 milyar ve mayıs ayında 110,8 milyar lira faiz ödendi. Buna göre anılan dönemde merkezi yönetimin aylık ortalama fa­iz ödemesi 167,2 milyar liraya oldu. Bu da hafta sonları dahil 151 güne bölündüğünde günde ortalama 5 milyar 534,9 mil­yon, saatte ortalama 230,6 mil­yon, dakikada ortalama 3 mil­yon 844 bin ve saniyede yakla­şık 64 bin liraya denk geliyor.

Faizin bütçede payı son 15 yılın zirvesinde

Ocak-mayıs döneminde merkezi yönetimin faiz öde­meleri geçen yılın aynı döne­mindekini neredeyse ikiye katlarken, personel giderleri, cari transferler, yatırım har­camaları ve diğer kalemler ol­mak üzere faiz dışındaki top­lam bütçe gideri ise yüzde 39,1 oranındaki bir artışla 4 trilyon 503,7 milyar lira oldu. Böyle­ce toplam bütçe gideri beş ay­da yüzde 43,8 artışla 5 trilyon 339,5 milyar liraya ulaştı.

Geçen yılın ocak-mayıs dö­neminde yüzde 12,8 olan faiz ödemelerinin bütçe harcama­ları içindeki payı, bu yıl aynı dönemde yüzde 15,7’ye fırladı. Bunun, son on beş yılın en yük­sek düzeyi olduğu belirlendi. Ancak faizin payındaki bu yük­selişte artan faiz oranları ve borçlanmalara bağlı olarak fa­iz ödemelerinin tutarında ya­şanan artışın yanı sıra, faiz dışı bütçe harcamalarındaki ve do­layısıyla toplam bütçe giderle­rindeki artışın görece hız kes­mesinin de etkisi bulunuyor.

Verginin beşte birini yuttu

Bu yıl ilk beş ayda toplam bütçe gelirleri ise 4 trilyon 6,5 milyarı vergi tahsilatı olmak üzere 4 trilyon 689,2 milyar liraya ulaştı. Geçen yılın aynı dönemine göre vergi gelirleri yüzde 46,7, toplam bütçe geliri yüzde 44,7 arttı. Bütçe gelirlerindeki artış faizdekine göre çok daha düşük kaldı. Bunun sonucunda; 2024’ün ocak-mayıs döneminde yüzde 14,7 olan faiz ödemelerinin bütçe gelirine oranı bu yıl aynı dönemde yüzde 17,8’e yükseldi.

Faiz ödemelerinin vergi gelirlerine oranı ise yüzde 17,4’ten yüzde 20,9’a ulaştı. Buna göre ilk beş aylık dönemde devletin topladığı her 100 liralık verginin yaklaşık 21 lirasını faiz yuttu. Beş aylık faiz gideri dışarıda tutulduğunda merkezi yönetim bütçe dengesi 185,5 milyar liralık bir fazla ile sonuçlanırken, faiz ödemeleri ile birlikte 650,3 milyar liralık açık verildi.

Yıllık hedef yüzde 13,2 idi

Geçen yıl eylül ayında hazırlanan 2025-2027 dönemine ait Orta Vadeli Program’da (OVP) bu yılın tümünde toplam merkezi yönetim bütçe harcamalarının 14 trilyon 731 milyar, bunun içinde faiz giderinin 1 trilyon 950 milyar lira olacağı öngörülmüştü. Buna göre yılın tümünde faiz ödemelerinin bütçedeki payına ilişkin öngörülen oran yüzde 13,2 düzeyindeydi.

İlk beş ayda yıllık hedefe göre toplam bütçe harcamalarında yüzde 36,2, faiz ödemelerinde ise yüzde 42,9’luk gerçekleşme yaşandı. Buna göre ilk beş ay itibarıyla toplam bütçe harcamalarında gerçekleşen tutar yılın tümünde öngörülen tutara göre düşük kalırken, faiz giderleri yıllık hedefle uyumlu seyretti. Bu da faizin bütçedeki payının öngörülene göre daha hızlı bir yükselişle yüzde 16’ya yaklaşmasında etkili oldu. Toplam bütçe harcamalarında yılın tümünde beklenene göre daha düşük bir artış ivmesi yaşanmasında ise faiz dışı harcamalardaki gerçekleşmenin ilk beş ayda yüzde 35,2’de kalmasının etkisi bulunuyor.

OVP’de 2026 yılında toplam bütçe harcamalarının 17 trilyon 300 milyar lira olacağı, bunun içinde faiz ödemelerinin 2 trilyon 282,2 milyar lira ile yüzde 13,2 pay alacağı öngörüsü yer alıyor. 2027 yılı için öngörülen bütçe büyüklüğü 19 trilyon 496,8 milyar ve faiz ödemesi ise 2 trilyon 518,9 milyar lira ile bunun yüzde 12,9’u düzeyinde. Ancak eylül ayında hazırlanacak yeni OVP’de bu yılki gerçekleşmeler paralelinde revize edilecek söz konusu bütçe büyüklüklerinin önemli oranda değişeceği görülüyor.

Pandemi döneminden daha yüksek

Cumhuriyet tarihinin en ağır ekonomik krizinin yaşandığı 2001 yılında toplam bütçe giderlerinin yüzde 50’sine yaklaşan faiz giderinin payı, izleyen dönemde kademeli düşüşle 2008’e kadar olan dönemde yaklaşık dörtte bir düzeyinde seyretmişti. 2009’da yüzde 20’nin altına, 2010’da yüzde 16,4’e, 2015’te yüzde 10,5’e düşen faizin bütçedeki payı, sonraki yıllarda da sürekli gerileyerek 2017 itibarıyla yüzde 8,4’e kadar inmişti.

Kovid 19 pandemisinin küresel ticaret ve ekonomik ilişkileri olumsuz etkilediği 2020 yılında yeniden artarak yüzde 11,1’e, salgının büyüyerek devam ettiği 2021’de yüzde 11,3’e çıkan faizin payı, normalleşme sonrası 2023’te yüzde 10,2’ye gerilemişti. Aşırı yükselen faiz ve yüklü borçlanmalarla merkezi yönetim borç stokunda rekor büyümenin damgasını vurduğu 2024 yılında ise söz konusu oran yüzde 11,8’e yükseldi. Bu yılın ilk beş ayında faizin bütçedeki payının yüzde 15,7’ye ulaşması ise kayda değer bir sıçramaya işaret ediyor.