Dolar tahtını sarsıyor, ama kimse koltuğa oturamıyor

Ancak uzmanlar, doların hâkimiyetini yitirmesi için sadece zayıflaması değil, aynı zamanda güçlü bir alternatifin de sahneye çıkması gerektiğini vurguluyor. Şu an için bu ölçüde bir rakip ortada yok.

Doların Küresel Gücü Nereden Geliyor?

Dolar, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana küresel ticaretin, rezervlerin ve finansal işlemlerin merkezinde yer alıyor.

Uluslararası ticaretin büyük kısmı dolar üzerinden yapılıyor, merkez bankaları rezervlerinin önemli bölümünü dolarda tutuyor, enerji fiyatlamasında hâlâ dolar baskın para birimi konumunda.

Doların bu denli yaygın kullanımının arkasında yalnızca ekonomik büyüklük değil, aynı zamanda ABD'nin mali piyasalarının derinliği, likiditesi ve siyasi sistemiyle ilgili güven de yer alıyor.

Alternatif Para Birimleri Neden Geri Planda Kaldı?

Son yıllarda özellikle Çin yuanı, Avrupa Birliği’nin ortak para birimi euro ve hatta kripto paralar doların tahtını sallayabilecek unsurlar olarak gösteriliyor.

Ancak bu alternatiflerin hiçbiri henüz doların sunduğu kadar güvenli, yaygın ve pratik bir yapı sunabilmiş değil.

Örneğin euro, Avrupa Birliği içerisindeki siyasi uyum eksikliği ve bazı ülkelerin ekonomik kırılganlıkları nedeniyle doların karşısında zayıf bir alternatif olarak kalıyor.

Çin yuanı ise devlet kontrolünün yüksek olduğu, sermaye hareketlerinin kısıtlandığı bir sistem içerisinde faaliyet gösteriyor; bu da yatırımcılar için önemli bir risk oluşturuyor.

Kripto paralar ise merkeziyetsiz yapılarıyla teoride cazip görünseler de, yüksek volatilite, düzenleyici belirsizlikler ve altyapı eksiklikleri nedeniyle küresel ticaretin ve rezerv sisteminin bel kemiği olabilecek noktadan hâlâ çok uzakta.

Doların Zayıflama Sebepleri

Kuşkusuz, doların gücüne gölge düşüren bazı gelişmeler de var. ABD’nin artan kamu borcu, bütçe açıkları ve siyasi kutuplaşmalar doların geleceği hakkında soru işaretleri doğuruyor.

Ayrıca bazı ülkeler, özellikle BRICS ülkeleri (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika), doların egemenliğini kırmak adına alternatif ödeme sistemleri ve ticaret mekanizmaları üzerinde çalışıyorlar. Rusya ve Çin’in kendi para birimleri üzerinden ticareti artırma çabaları bunun somut örneklerinden biri.

Ancak tüm bu çabalara rağmen, mevcut sistemde doların sunduğu güvenlik ve likidite düzeyi başka hiçbir para birimi tarafından sağlanamıyor.

Petrodolar Sistemi ve Enerji Fiyatlaması

Doların küresel hâkimiyetinin bir başka önemli ayağı da enerji fiyatlamasında yatıyor. Petrol, doğalgaz ve birçok temel emtia, küresel piyasalarda dolar üzerinden fiyatlanıyor. Bu durum, ülkeleri döviz rezervlerinde dolar bulundurmaya itiyor.

Suudi Arabistan gibi büyük petrol üreticileri de satışlarını büyük ölçüde dolar üzerinden gerçekleştiriyor. Her ne kadar bazı ülkeler, özellikle Çin ve Rusya gibi aktörler, alternatif para birimleri üzerinden enerji ticaretini teşvik etse de bu girişimler henüz sistematik bir dönüşüme yol açmış değil.

Finansal sistemlerde güven, parasal istikrar kadar belirleyici bir faktördür. ABD, her ne kadar zaman zaman ekonomik ve siyasi krizlerle sarsılsa da, halen dünyanın en büyük ekonomisi ve en güçlü ordusuna sahip ülkesi konumunda.

Ayrıca Amerikan hukuk sistemi, yatırımcılar için öngörülebilirlik sunuyor. Bu da doları, büyük yatırım fonları, merkez bankaları ve çok uluslu şirketler açısından "güvenli liman" haline getiriyor.

Bazı analistler, ABD’nin yaptırım politikalarının ve doları bir dış politika aracı olarak kullanmasının uzun vadede güvensizlik yaratabileceğini söylüyor.

Ancak aynı analistler, bu durumun ciddi bir dönüşüm yaratabilmesi için alternatif sistemlerin aynı derecede cazip olması gerektiğini de ekliyorlar.

Dijital Paralar Gerçek Bir Alternatif mi?

Merkez bankası dijital para birimleri (CBDC’ler), son yıllarda giderek daha fazla ülkenin gündemine girmiş durumda.

Çin, dijital yuan konusunda ciddi mesafe kaydetmişken, Avrupa Merkez Bankası da dijital euro çalışmalarını sürdürüyor. ABD’nin bu alandaki adımları ise daha temkinli ilerliyor.

Ancak uzmanlar, dijital paraların kısa vadede rezerv para sistemine alternatif olmaktan çok, yerel ödeme sistemlerinin modernizasyonuna katkı sağlayacağını düşünüyor.

Zira rezerv para statüsü, sadece teknolojik yeterlilikle değil, aynı zamanda siyasi istikrar, ekonomik güç ve küresel kabul gibi unsurlarla da şekilleniyor.

Küresel Sistem Değişir mi?

Doların egemenliğinin sona ermesi, yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda jeopolitik bir dönüşümü de beraberinde getirecektir.

Bu nedenle büyük ülkelerin bu tür bir değişimi dikkatle ve uzun vadeli planlamalarla yapmaları gerekir. Doların yerini alabilecek bir para birimi, sadece teknik anlamda değil, aynı zamanda küresel sistemin yeniden yapılandırılmasını da gerektirir.

Uluslararası Para Fonu (IMF) gibi kurumlar da rezerv para çeşitliliği üzerinde çalışmalar yürütüyor. SDR (Özel Çekme Hakları) gibi çok taraflı para birimleri teorik olarak çözümler sunabilir, ancak pratikte doları yerinden edecek güçte değiller.

Taht Boş Değil, Adaylar Hazır Değil

Tüm bu değerlendirmelerin ışığında, doların rezerv para konumunu yitirmesi olasılığı teoride mümkün olsa da, pratikte bu sürecin oldukça karmaşık, zaman alıcı ve çok aktörlü bir dönüşüm gerektirdiği açık.

Doların hâlâ zirvede olmasının en temel sebebi, yalnızca güçlü olması değil; onu geçebilecek kadar güçlü bir alternatifin henüz sahnede olmaması.

Dünya ekonomisi yeni para düzenlerine doğru evrilebilir, ancak kısa ve orta vadede doların tahtı sağlam görünmeye devam ediyor.

Son yıllarda dünya ekonomisinin merkezinde yer alan Amerikan doları, giderek artan bir şekilde sorgulanıyor.

Özellikle Donald Trump’ın başkanlığı döneminde başlattığı ticaret savaşları ve aldığı agresif ekonomik kararlar, birçok uzmana göre “doların sonu mu geliyor?” sorusunu gündeme taşıdı.

Ancak bu iddialara mesafeli yaklaşan uzmanlar da yok değil. Cornell Üniversitesi’nde ekonomi profesörü olan ve döviz piyasaları üzerine uzun yıllar çalışmalarıyla tanınan Eswar Prasad, bu konuda daha temkinli bir görüş sunuyor: “Dolar, kendi isteğiyle tahtından vazgeçmez. Onu oradan indirecek güçlü bir rakip gerekir. Ancak şu an böyle bir aday yok.”

Prasad’a göre, Trump döneminde yaşananlar –özellikle merkez bankası bağımsızlığının zedelenmesi ve hukukun üstünlüğüne yönelik tartışmalar– doların itibarını sarsmış olabilir.

Ancak bu gelişmelerin, doların küresel rezerv para birimi olma statüsünü doğrudan tehdit edecek kadar güçlü olmadığını vurguluyor. Asıl mesele, alternatiflerin henüz dolarla yarışabilecek güçte olmaması.

Zayıf Alternatifler: Güven Sorunu ve Politik Belirsizlik

Amerikan dolarına alternatif olması beklenen büyük ekonomilere göz atıldığında tablo pek parlak görünmüyor.

Çin, Japonya ve Avrupa Birliği gibi küresel aktörlerin sunduğu para birimleri çeşitli yapısal sorunlarla boğuşuyor.

Çin’de sermaye hareketleri ciddi şekilde kontrol altında tutuluyor, yani yabancı yatırımcıların rahatça giriş çıkış yapması mümkün değil.

Ayrıca Çin Merkez Bankası, siyasi otoritenin etkisinden bağımsız hareket edemiyor. Bu da yabancı yatırımcılar için güven eksikliği anlamına geliyor.

Avrupa Birliği ise daha karmaşık bir yapıya sahip. Euro bölgesinde yaşanan siyasi çalkantılar, ekonomik durgunluk ve üye ülkeler arasında yaşanan görüş ayrılıkları, euronun istikrarını gölgeliyor.

Yatırımcılar için güvenli liman olması beklenen bu bölgelerdeki belirsizlikler, Amerikan dolarının cazibesini korumasına neden oluyor.

“Dolar zayıflıyor gibi görünebilir,” diyor Prasad, “ama küresel yatırımcılar için onun yerine geçebilecek güvenilir ve istikrarlı bir para birimi yok.”

ABD'den Kaçış Mı? Geçici Dalgalanmalar mı?

Son dönemlerde ABD devlet tahvillerine olan ilginin azalması, bazı çevrelerde “Amerika’dan sermaye çıkışı başlıyor” şeklinde yorumlandı.

Bu bağlamda, bazı yatırımcıların ABD’nin yükselen borç stoku ve yaklaşan vergi kesintileri nedeniyle dolardan uzaklaştığı gözlemleniyor.

Kimi uzmanlar, bu süreci kısa vadeli bir “alıcı grevi” olarak tanımlıyor; yani yatırımcılar, ABD piyasalarına olan ilgilerini geçici olarak askıya almış durumda.

Prasad ise bu görüşlere ihtiyatla yaklaşıyor. Ona göre bu tür hareketler, genellikle geçici ve teknik nedenlerden kaynaklanıyor.

“Evet, hedge fonlar veya büyük yatırım kuruluşları enflasyon endişeleriyle pozisyon değiştiriyor olabilir. Ancak bu, uzun vadeli bir yön değişiminin başladığı anlamına gelmez,” diyor.

De-dolarizasyon: Evrimsel Bir Süreç

Doların küresel rezerv para birimi olarak payında son yıllarda küçük düşüşler gözlemleniyor. Ancak bu düşüş, bir çöküşten ziyade kademeli bir dönüşüm sürecine işaret ediyor.

“Finansal güç dengeleri yavaş yavaş değişir,” diyor Prasad, “ama bazen bu değişim, uzun bir sürecin sonunda aniden görünür hale gelir.” Bu nedenle doların hakimiyetinin bir anda sona ereceği yönündeki beklentiler gerçekçi değil.

Yine de Prasad, ABD içinde yaşanacak önemli politik müdahalelerin bu süreci hızlandırabileceğini kabul ediyor.

Özellikle Trump’ın yeniden başkan seçilmesi halinde, Federal Rezerv’in bağımsızlığına yönelik baskılar artabilir.

Jerome Powell’ın başkanlık süresi yakında sona eriyor ve Trump’ın yerine atayacağı isim, para politikasında ciddi bir kırılmaya yol açabilir. Böyle bir gelişme, doların uluslararası güvenilirliğini ciddi şekilde zedeleyebilir.

Güçsüz Rakipler, Güçlü Taht

Doların hakimiyetine yönelik eleştiriler artarken, tahtı devralabilecek güçlü bir alternatifin hâlâ ortada olmadığı gerçeği değişmiyor.

Japonya deflasyonla ve düşük büyüme oranlarıyla boğuşurken, Avrupa borç yükü ve siyasi bölünmüşlükle mücadele ediyor.

Çin ise Komünist Parti’nin sıkı kontrolü altında, hem ekonomik reformlar hem de dış yatırım açısından sınırlı bir esneklik sunuyor.

Küresel ölçekte yaşanan bu zorluklar, doları istem dışı da olsa hâlâ en güvenilir liman haline getiriyor. “Bu durum Amerikan üstünlüğünün bir sonucu değil,” diyor Prasad, “dünyadaki diğer büyük aktörlerin zayıf performanslarının bir sonucu.”

Gelecekte Ne Olabilir?

Doların küresel hâkimiyeti, bugünden yarına sona erecek bir yapı değil. Ancak bu, her şeyin değişmez olduğu anlamına da gelmiyor.

Teknolojik gelişmeler, finansal sistemdeki yenilikler ve jeopolitik dönüşümler, doların gücünü yeniden tanımlayabilir.

Örneğin, dijital para birimlerinin ve merkez bankası dijital paralarının (CBDC) yaygınlaşması, küresel rezerv yapısında yeni dinamikler yaratabilir.

Yine de bu tür dönüşümlerin etkili olabilmesi için, yalnızca teknolojik yeterlilik değil, aynı zamanda kurumsal güven, siyasi istikrar ve şeffaflık gibi temel unsurlar da gerekli.

Bugün için bu niteliklerin en güçlü biçimde toplandığı ülke hâlâ Amerika Birleşik Devletleri olarak öne çıkıyor.

Taht Sarsılıyor Ama Yıkılmıyor

Dünya ekonomisi, büyük değişimlerin eşiğinde olabilir. Ancak doların küresel egemenliği, şimdilik ciddi bir tehdit altında değil. Eswar Prasad’ın da belirttiği gibi, “dolar koltuğundan kendi rızasıyla kalkmaz.”

Yerine geçecek olanın yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda siyasi ve finansal açıdan da sağlam olması gerekir.

Mevcut koşullar altında böyle bir aday görünmediği sürece, dolar hâlâ küresel finans sisteminin en güçlü taşıyıcı kolonu olmayı sürdürecek.