19 Mart’tan sonra ekonomi sert sarsıldı: Rekor açık, dev rezerv kaybı

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), nisan ayında döviz rezervlerinde şimdiye kadar görülmemiş düzeyde bir erime yaşarken, aynı dönemde ödemeler dengesindeki bozulma da dikkat çekici boyutlara ulaştı.

Açıklanan verilere göre, Türkiye’nin cari işlemler dengesi nisan ayında 7,86 milyar dolar açık verdi. Bu rakam, son iki yılın en yüksek cari açığı olarak kayıtlara geçti.

Merkez Bankası'nın brüt rezervlerindeki kayıp ise son derece dramatikti. Nisan ayında TCMB’nin toplam rezervleri yaklaşık 25 milyar dolar azaldı.

Bu düşüş, Merkez Bankası'nın tarihindeki en büyük rezerv kaybı olarak kayıtlara geçti. 2024 yılı ilk dört aylık döneminde toplam cari açık 20,3 milyar dolara ulaşırken, rezervlerdeki sert düşüş ekonomi çevrelerinde endişeyle karşılandı.

Bu gelişmelerin, 19 Mart’ta yaşanan siyasi ve ekonomik dalgalanmanın ardından hız kazandığı görülüyor.

Cari Açıkta Kritik Artış: İki Yılın Zirvesi

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve TCMB verilerine göre, 2024 yılının nisan ayında cari işlemler dengesindeki açık 7,86 milyar dolar seviyesine ulaştı.

Bu rakam, hem beklentilerin üzerinde gerçekleşti hem de son iki yılda kaydedilen en yüksek aylık açık olarak öne çıktı.

Cari işlemler dengesi, bir ülkenin dış ekonomik ilişkilerini yansıtan temel göstergelerden biridir ve mal, hizmet, birincil ve ikincil gelir dengelerinden oluşur.

Özellikle dış ticaret açığının cari denge üzerindeki belirleyici etkisi bu dönemde daha da net biçimde hissedildi.

Mal ithalatındaki artış ve ihracattaki sınırlı büyüme, cari açığın ana nedenleri arasında yer aldı. Ayrıca, dış borçlanmalara ödenen faizler ile yabancı yatırımcılara yapılan gelir transferleri de açığın büyümesinde etkili oldu. Hizmet gelirlerinde yaşanan sınırlı toparlanma ise cari açığın kapatılmasında yeterli olmadı.

Merkez Bankası Rezervlerinde Rekor Kayıp

Cari açığın finansmanında yaşanan sıkıntılar, Merkez Bankası’nın rezervlerine doğrudan yansıdı. TCMB verilerine göre, nisan ayında döviz rezervleri yaklaşık 25 milyar dolar azaldı.

Bu azalma, Merkez Bankası’nın tarihinde tek ayda yaşadığı en büyük rezerv kaybı olarak dikkat çekiyor. Söz konusu düşüşün arkasında hem döviz piyasalarındaki dalgalanmaların etkisi hem de Merkez Bankası’nın kur istikrarı adına piyasaya doğrudan müdahale etme stratejisi yer alıyor.

Uzmanlara göre, 31 Mart yerel seçimlerinin ardından artan ekonomik belirsizlikler ve sermaye hareketlerindeki dalgalanma, Merkez Bankası’nı döviz likiditesini sağlam tutma yönünde sert adımlar atmaya itti. Ancak bu müdahaleler, rezervlerin hızla erimesine neden oldu.

Mart Depremi ve Ekonomik Etkileri

19 Mart’ta yaşanan ve piyasalarda “Mart Depremi” olarak anılan finansal sarsıntı, döviz kurlarında ani yükselişlere ve risk primlerinde sert artışlara yol açtı. Bu gelişmenin ardından TCMB, döviz piyasalarındaki istikrarı sağlamak amacıyla güçlü müdahalelerde bulundu.

Swap ve doğrudan döviz satışları gibi araçlarla yapılan müdahaleler, kısa vadede piyasalarda sakinlik sağlasa da, Merkez Bankası rezervleri üzerindeki baskıyı artırdı.

Yabancı yatırımcıların risk iştahındaki düşüş ve yurt içi döviz talebindeki artış, TCMB'nin rezerv kullanımını zorunlu hâle getirdi. Bunun sonucu olarak, nisan ayında rezervlerde benzeri görülmemiş bir azalma meydana geldi.

Cari Açığın Finansmanı ve Net Hata Noksan Kalemi

Nisan ayında yaşanan cari açığın finansmanı da dikkatle takip edilen bir diğer başlıktı. Ödemeler dengesinde yer alan finans hesabı kalemlerinde doğrudan yatırımların sınırlı kalması ve portföy yatırımlarının dalgalı seyri, açığın sağlıklı finansmanını zorlaştırdı. Bu durum, "net hata ve noksan" kaleminin yeniden gündeme gelmesine neden oldu.

Net hata ve noksan, ödemeler dengesindeki kayıt dışı para giriş ve çıkışlarını temsil eder. Nisan ayında bu kalemden gelen yüksek tutarlı girişler, cari açığın kapatılmasında önemli bir görev aldı.

Ancak bu tür kaynakların sürdürülebilir olmaması, uzun vadede ekonomik istikrar açısından risk oluşturuyor.

4 Aylık Cari Açık 20,3 Milyar Dolara Ulaştı

Ocak-Nisan 2024 dönemine ait veriler, Türkiye’nin yılın ilk dört ayında toplamda 20,3 milyar dolarlık cari açık verdiğini ortaya koydu.

Bu rakam, önceki yıllarla kıyaslandığında önemli bir artış anlamına geliyor. 2023 yılının aynı döneminde cari açık 16,5 milyar dolar seviyesindeydi.

Bu yükseliş, ekonomik dengelerin bozulduğunu ve özellikle dış ticaret ile enerji ithalatındaki artışın etkili olduğunu gösteriyor.

Özellikle enerji ithalatı, yılın ilk dört ayında dış ticaret açığının önemli bir kısmını oluşturdu. Küresel enerji fiyatlarındaki oynaklık ve döviz kurundaki yükseliş, enerji faturasını daha da kabarttı. Bu da doğrudan cari açık verilerine yansıdı.

Uzmanların Değerlendirmesi: Kırılganlık Artıyor

Ekonomistlere göre, nisan ayında yaşanan gelişmeler Türkiye ekonomisinin dış finansman konusundaki kırılganlığını yeniden ortaya koydu.

Yüksek cari açık, hızla azalan rezervler ve dalgalı sermaye hareketleri, ekonomik güven açısından tehdit oluşturuyor.

Uzmanlar, sürdürülebilir büyüme ve fiyat istikrarı için ödemeler dengesi ve rezerv yönetiminin daha sağlam temellere oturtulması gerektiğini belirtiyor.

Bunun yanı sıra, yabancı yatırımcının Türkiye’ye olan güveninin yeniden kazanılması gerektiği sıkça vurgulanıyor.

Güvenin tesisi için ise öngörülebilir para politikaları, yapısal reformlar ve kurumsal bağımsızlığın güçlendirilmesi temel unsurlar olarak öne çıkıyor.

Ekonomik Dengelerde Zorlayıcı Dönem

Nisan ayında yaşanan gelişmeler, Türkiye ekonomisinin karşı karşıya olduğu yapısal sorunları bir kez daha gözler önüne serdi.

Bir yandan dış ticaret açığı ve enerji faturası cari dengeyi bozarken, diğer yandan Merkez Bankası rezervlerinin hızla erimesi ekonominin manevra alanını daraltıyor.

Önümüzdeki aylarda gerek cari açıkta gerekse rezervlerde nasıl bir seyir izleneceği, Türkiye’nin ekonomik politikalarının başarısı açısından belirleyici olacak.

Bu süreçte, küresel piyasalardaki gelişmelerin yanı sıra iç politikadaki istikrar ve Merkez Bankası’nın izleyeceği para politikası yakından izlenecek.

Özellikle yaz aylarında turizm gelirlerinin cari denge üzerindeki olumlu etkisi bekleniyor. Ancak yapısal sorunların çözülmemesi hâlinde bu iyileşme sınırlı kalabilir.

İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun 19 Mart’ta gözaltına alınması ve ardından tutuklanması, Türkiye ekonomisinde önemli dalgalanmalara yol açtı.

Bu siyasi gelişme, finansal piyasalarda güven sarsılmasına neden olurken, bunun yansımaları Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından açıklanan nisan ayı ödemeler dengesi verilerine de doğrudan yansıdı.

Nisan ayında Türkiye’nin cari işlemler hesabı 7 milyar 864 milyon dolar açık verdi. Bu rakam, piyasalarda 7.5 milyar dolar düzeyinde beklenen açığın üzerinde gerçekleşti.

Böylece, Şubat 2023’ten bu yana aylık bazda en yüksek cari açık kayıtlara geçti. Ekonomistler, 19 Mart sonrasında artan siyasi risk algısı ve buna bağlı hızlanan portföy çıkışlarının bu tabloyu büyük ölçüde etkilediği görüşünde.

Tarihi Rezerv Kaybı: Merkez Bankası’ndan 25 Milyar Dolara Yakın Satış

Cari açıktaki artışla birlikte, Merkez Bankası’nın döviz rezervlerinde nisan ayında dramatik bir düşüş yaşandı. Verilere göre, sadece nisan ayında TCMB’nin resmi rezervlerinde 24 milyar 988 milyon dolarlık net azalma meydana geldi.

Uzmanlar, bu düşüşü Merkez Bankası tarihinde yaşanan en keskin rezerv kayıplarından biri olarak değerlendiriyor.

Rezervdeki bu sert gerilemenin, kur üzerindeki baskıyı dengelemek amacıyla yapılan yoğun döviz satışlarından kaynaklandığı belirtiliyor.

Altın ve Enerji Hariç Cari Açık Daha Sınırlı

Nisan ayında, enerji ve altın kalemleri hariç tutulduğunda cari işlemler hesabı 1 milyar 938 milyon dolarlık açık verdi.

Dış ticaret dengesine bakıldığında ise ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığı 9 milyar 891 milyon dolar olarak gerçekleşti.

Bu rakam, geçen yılın aynı ayında kaydedilen 7 milyar 695 milyon dolarlık dış ticaret açığından belirgin şekilde daha yüksek. Artan ithalat faturasının ve döviz kurundaki dalgalanmaların bu farkı oluşturduğu düşünülüyor.

Hizmetler Dengesi ve Seyahat Gelirleri

Hizmet kalemleri nisan ayında döviz girişlerine katkı sağlamaya devam etti. TCMB verilerine göre, hizmetler dengesinden kaynaklanan net giriş 3 milyar 903 milyon dolar seviyesinde gerçekleşti.

Bu kalem altında seyahat gelirleri dikkat çekici biçimde 3.1 milyar dolara ulaşırken, taşımacılık hizmetlerinden 1.6 milyar dolarlık net gelir elde edildi.

Turizm sezonunun canlanmaya başlaması ve uluslararası seyahat hareketliliğindeki artış bu geliri destekleyen unsurlar arasında yer aldı.

Doğrudan Yatırımlar Dengesi Olumsuz

Doğrudan yatırımlarda ise nisan ayında 268 milyon dolarlık net çıkış kaydedildi. Yurt dışı yerleşikler tarafından Türkiye’ye yapılan doğrudan yatırımlar 408 milyon doları bulurken, Türk yatırımcıların yurt dışına yaptığı yatırımlar 676 milyon dolara yükseldi.

Gayrimenkul yatırımları özelinde değerlendirildiğinde ise, Türk vatandaşlarının yurt dışında 232 milyon dolar tutarında gayrimenkul satın aldığı, yabancı yatırımcıların Türkiye’deki gayrimenkul alımlarının ise 140 milyon dolara ulaştığı görüldü.

Yabancı Yatırımcılar Tahvilde Büyük Çıkış Yaptı

Portföy yatırımlarında ise nisan ayında ciddi çıkışlar yaşandı. Yabancı yatırımcılar, Türkiye'deki devlet iç borçlanma senetlerinde (DİBS) 6.43 milyar dolarlık net satış yaparken, hisse senedi piyasasında da 147 milyon dolarlık çıkış gerçekleştirdi.

Bunun yanı sıra, yurt dışındaki Türk bankaları ve kamu kurumları tarafından ihraç edilen tahvillere yönelik olarak da sırasıyla 578 milyon dolar ve 2 milyar 139 milyon dolarlık satış yapıldığı bildirildi. Diğer sektörler ise 17 milyon dolarlık tahvil satışı gerçekleştirdi.

Kredi Geri Ödemeleri Hızlandı

Kredi hareketlerine bakıldığında, Türk bankalarının yurt dışından kullandıkları kredilere ilişkin 10.83 milyar dolarlık geri ödeme yaptıkları görülüyor.

Genel hükümet ve özel sektör ise sırasıyla 3 milyon dolar ve 625 milyon dolarlık net kredi kullanımı gerçekleştirdi.

Bu tablo, bankacılık sisteminin dış kaynaklı borçlarını azaltmaya yönelik stratejik bir yaklaşım içinde olduğunu gösteriyor.

Mevduatlarda Yabancı Paraya Geçiş

Nisan ayında yatırımcıların döviz bazlı mevduatlara yönelimi öne çıktı. Yurt dışındaki bankaların Türk Lirası mevduatlarında 327 milyon dolarlık bir çıkış yaşanırken, yabancı para cinsinden mevduatlar 861 milyon dolar arttı.

Toplamda 534 milyon dolarlık net döviz mevduat artışı kaydedildi. Bu durum, yatırımcıların döviz karşısındaki TL’ye olan güveninde azalma yaşadığını gösteriyor.

Net Hata Noksan ve Rezerv Erimesi

Ödemeler dengesinde önemli bir kalem olan "net hata noksan" aracılığıyla nisan ayında 230 milyon dolarlık döviz girişi gerçekleşti.

Ancak yılın ilk dört ayında bu kalemden toplam 6.6 milyar dolar, yıllık bazda ise 11.79 milyar dolarlık çıkış gözlendi.

Bu rakamlar, kaynağı tam olarak belirlenemeyen döviz hareketlerinin yıl genelinde Türkiye ekonomisi üzerinde etkili olduğunu ortaya koyuyor.

Yıllıklandırılmış Cari Açık Artıyor

12 aylık kümülatif verilere bakıldığında, Türkiye’nin cari açığı nisanda 15.8 milyar dolara yükseldi. Geçen yılın aynı döneminde bu rakam 12.8 milyar dolar seviyesindeydi. Aynı dönemde yıllık dış ticaret açığı da 58.17 milyar dolardan 60.4 milyar dolara yükseldi.

Cari açığın finansmanı kapsamında, doğrudan yatırımlardan 4.3 milyar dolar, portföy yatırımlarından 0.8 milyar dolar, kredi kanallarından ise 25 milyar dolar katkı sağlandı.

Ticari kredilerden gelen katkı ise 3.8 milyar dolar oldu. Buna karşın, efektif ve mevduat hareketlerinden 17.1 milyar dolarlık olumsuz bir etki görüldü. Merkez Bankası’nın net döviz rezervlerinde ise yıllık bazda 10.9 milyar dolarlık düşüş yaşandı.

Yılın İlk Dört Ayında Dengeler Bozuldu

Ocak-Nisan döneminde toplam cari açık 20.3 milyar doları bulurken, bu dönemde dış ticaret açığı 25.77 milyar dolar olarak kayıtlara geçti.

Aynı zaman diliminde Merkez Bankası rezervlerinde yaşanan toplam düşüş ise 36 milyar 583 milyon dolara ulaştı. Bu düşüşün 25 milyar doları yalnızca nisan ayında gerçekleşti.